شما میتوانید در اینجا متن دلخواه خود را درج نمایید.
ما را دنبال کنید:
میزان پیشرفت خواندن شما
چندین سال پیش، قانون کپی رایت وجود نداشت و بسیاری از هنرمندان و نویسندگان با تنگدستی زندگی می کردند و یا در فقر مطلق از دنیا می رفتند چون اثر هنری آنها را دلالان سرقت می کردند و می فروختند و مبلغی به صاحب اثر نمی رسید.
از وقتی که این قانون بوجود آمد، از هنرمندان و صاحبین آثار هنری حمایت شده و اصالت ان آثار حفظ می گردد.
اما قانون کپی رایت چیست و چطور بوجود آمد؟
کپی رایت با کپی رایتینگ چه تفاوتی دارد؟
در این مقاله درمورد حق کپی رایت، وضعیت آن در جهان و به خصوص ایران می پردازیم.اگر شما هم دوست دارید جواب سوالات خود را در این مورد بدانید و به این مبحث علاقمند هستید با ما همراه باشید.
هنرمندان، نویسندگان، تولید کنندگان محتوا سال های زیادی است که در ایران و خیلی از کشورهای دنیا، مظلوم واقع شدند؛ اما چرا؟!
زیرا اثرهای بی‌نظیری را خلق کردند؛ ولی هیچ سود مادی یا حتی معنوی از این آثار به آنها نرسیده است.. حق کپی رایت (Copyright) یا حق نشر با این هدف به وجود آمد که هنرمندان و نویسندگان بتوانند از منافع و مزیت های اثری که خلق می‌کنند، بهره ببرند.
مهم ترین مزیت کپی رایت این است که باعث می‌شود زمان و عمری که یک هنرمند یا نویسنده برای خلق اثرش صرف می‌کند، هدر نرود و موجب افسردگی و سرخوردگی صاحب اثر هنری نشود و از مزایای مادی و معنوی آن برخوردار شود.
حق کپی رایت؛ حق نشر یا حق تکثیر هم نامیده می شود، عبارت است از مجموعه حقوق انحصاری که به پدیدآورنده و صاحب یک اثر یا ناشر آن تعلق می‌گیرد.در معنی لغوی کپی رایت در فرهنگ معین آمده است:
حق انحصاری پدیدآورندۀ اثر برای بهره برداری مادی و معنوی از اثر ادبی یا هنری یا صنعتی خود
قانون کپی رایت سبب می گردد که حقوقی مثل حق انتشار،چاپ،تکثیر، الگوبرداری و حق استفاده از نوشته یا هر اثر دیگری در اختیار مؤلف یا خالق آن اثر باشد و هیچ شخص دیگری نتواند بدون اجازه صاحب یا خالق اثر هنری، از آن استفاده و یا سوء استفاده کند.
آثاری مثل تالیف یک کتاب، سرودن شعر،ساخت فیلم،نقاشی،عکس، معماری و یا حتی اثر فنی مشمول حق کپی رایت می‌گردند و صاحبین این چنین آثاری می‌توانند از این حق قانونی به نفع خود و برای پیشگیری از بر باد رفتن زحمات خود استفاده کنند.
در اصل حق کپی رایت سبب می‌شود که موارد زیر تنها و تنها به خالق یک اثر تعلق داشته باشد:
اما اگر قانون و حق کپی رایت وجود نداشته باشد، مواردی که به صاحب اثر تعلق می گیرد بلاتکلیف می‌ماند و هر شخص دیگری نیز می‌تواند از اثر خلق‌شده، استفاده یا سوء استفاده کند و از مزایای مادی و معنوی آن بهره‌مند شود.
یکی از مهم ترین دلایل مشکلات مالی هنرمندان و گمنام ماندن برخی از آنها در طول تاریخ، عدم وجود یک قانون محکم و درست و حسابی در زمینه کپی رایت بوده است.
بعد از آشنایی با مفهوم حق کپی رایت و این که ابن حق، چه مسئله و مواردی را مد نظر قرار می‌دهد، بهتر است که با تاریخچه کپی رایت آشنا شویم و ببینیم که این قانون از چه زمانی تهیه و مورد استفاده قرار گرفته و اجرایی شده است.
در سال 1886 میلادی اولین کنوانسیون حمایت از حق کپی رایت در کشور سویس و در شهر برن برای حمایت از آثار هنری و ادبی منعقد گردید.
. این کنوانسیون، کشورهایی که عضو معاهده بودند را ملزم کرد که تمام آثار ادبی و هنری، هنرمندان سایر کشورهای عضو این کنوانسیون را مثل آثار هنری هنرمندان تبعه کشور خودشان، مورد حمایت حق کپی رایت قرار دهند.
از آن زمان تا امروز 165 کشور جهان به کنوانسیون برن پیوسته اند؛ اما کشور ما، ایران متاسفانه یا خوشبختانه، هنوز عضو این معاهده نشده است و برای همین است که قانون کپی رایت آن‌طور که باید و شاید در کشور ما رعایت نمی‌شود.
توجه کنید که تابعیت هنرمند، مولف یا صاحب اثر اصلاً اهمیتی ندارد اما اینکه اثر هنری، برای نخستین بار در کدام کشور منتشر شود بسیار مهم است. به عنوان مثال اگر یک ایرانی، اثرش در آمریکا منتشر شود، حق کپی رایت شامل اثر او هم می‌شود؛ چون آمریکا عضو کنوانسیون برن است.
همانطور که اشاره شد ایران، عضو کنوانسیون برن نشده است و به همین خاطر قانون کپی رایت به شکل درست و منطقی، در ایران معنا و مفهوم خاصی ندارد و در نتیجه حقوق هنرمندان و مولفین به درستی رعایت نمی‌شود و حقوق مادی و معنوی بسیاری از نویسندگان و هنرمندان و کسانی که کار خلاقانه انجام می‌دهند، تضییع می‌شود.
البته خیلی از افراد مانع از پیوستن ایران به کنوانسیون برن می شوند و مخالفان بسیاری هم دارد. این مخالفان معتقد هستند که پیوستن ایران به چنین معاهده‌ای، هزینه‌های بسیار زیادی را به دولت و مردم کشور تحمیل می‌کند و می‌تواند فرهنگ کشور را با مشکلات مختلف و متعددی روبرو سازد.
در سال 1952 یکی دیگر از معاهده‌هایی که در زمینه حق کپی رایت منعقد شد و میثاق جهانی کپی رایت نام گرفت. این میثاق در شهر ژنو سوئیس امضا شد و به همین خاطر به آن معاهده، میثاق ژنو گفته می‌شود. بعضی کشورهای در حال توسعه بر این باور بودند که کنوانسیون برن به گونه‌ای نوشته شده که بیشتر به نفع کشورهای توسعه‌یافته و پیشرفته است. از این رو میثاق جهانی کپی رایت تهیه شد تا کشورهای مختلف بتوانند به یک سری قوانین در زمینه حق تکثیر و نشر پایبند باشند و از تضییع حقوق هنرمندان جلوگیری شود.
موافقت‌نامه تریپس (TRIPS)(موافقت‌نامه درباره جنبه‌های مرتبط با تجارت حقوق مالکیت فکری)در 15 آوریل سال 1994 امضا و از ابتدای سال 1995 وارد فاز اجرایی شد.این
موافقت‌نامه، یک معاهده بین‌المللی است که مدیریت و اجرای آن را بر عهده سازمان تجارت جهانی است. این موافقت‌نامه، حداقل استانداردهای جهانی را برای قوانین مربوط به مالکیت فکری تعیین می‌کنند. توجه داشته باشید که موافقت‌نامه تریپس، شامل کشورهایی است که عضو سازمان تجارت جهانی (اصطلاحاً WTO) باشند.
حق کپی رایت؛ برای آثار ادبی، هنری، معماری و غیره مربوط است و تمام حقوق مربوط به آن اثر مثل حق نشر، الگو برداری و حق بهره برداری مادی و معنوی از اثر و استفاده از اثر را در اختیار مولف یا پدیدآورنده قرار می‌دهد. با وجود حق کپی رایت، دیگر حقی از خالق یا پدیدآورنده اثر ضایع نمی‌شود و تمام مزایای حاصل از این اثر هنری، به او تعلق می‌گیرد.
این در حالی است که کپی رایتینگ به نویسندگی تجاری مربوط می‌شود. کپی رایتر (کسی که در زمینه کپی رایتینگ کار می‌کند)، از قدرت نهفته در کلمات به گونه‌ای استفاده می‌کند که بتواند مخاطب خودش را متقاعد کند. در واقع کپی رایتینگ، هنر و دانش تولید محتوای تبلیغاتی برای کسب و کارها و بیزینس‌های مختلف به حساب می‌آید.
با توجه به این تعریف، می‌توان فهمید که حق کپی رایت هیچ‌گونه ارتباطی با کپی رایتینگ را نوشتن محتوای تبلیغاتی ندارد. حتی املای این دو کلمه در زبان انگلیسی، از دو ریشه متفاوت است ولی در فارسی، نزدیک به هم نوشته و خوانده می‌شوند.
ایران عضو هیچ کنوانسیون مربوط به کپی رایت و به هیچ کدام از معاهدات و موافقت‌نامه‌های بین المللی در حوزه کپی رایت ملحق نشده و برای همین است که آثار هنری سایر کشورها مورد حمایت دولت جمهوری اسلامی ایران نیست و احتمال سوء استفاده از آن وجود دارد.
اما سوالی که همیشه راجع به حق کپی رایت مطرح بوده است اینکه ایران در حوزه حق نشر و تکثیر، چه اقداماتی را تا به حال انجام داده و اکنون در چه وضعیتی قرار دارد؟ در ادامه در مورد جواب این پرسش می پردازیم:
در این قانون آمده است که اگر کسی دانسته یا ندانسته، تمام یا قسمتی از اثری که متعلق به دیگری است را بدون اجازه پدیدآورنده اثر به نام خود یا به نام دیگری (حتی خود شخص پدیدآورنده اثر) منتشر کند، به 6 ماه تا 3 سال حبس محکوم می‌شود.
در همین قانون در مورد ترجمه هم یک ماده وجود دارد. اگر کسی، ترجمه شخص دیگری را بدون اجازه او، به نام خودش منتشر کند، به سه ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود. این قانون یکی از کامل ترین و جامع‌ترین قوانینی است که در مورد حق کپی رایت در ایران وضع شده است.
قانون ترجمه و تکثیر کتب هم یکی از قوانین مهم کشور ما در حوزه حق کپی رایت محسوب می‌گردد و با جدیت از مترجمین، ناشران و هنرمندان و نویسندگان حمایت می‌کند. به عنوان مثال در ماده نخست این قانون آمده است:
حق تکثیر یا تجدید چاپ و بهره‌برداری و نشر و پخش هر ترجمه‌ای با مترجم و یا وارث قانونی اوست. مدت استفاده از این حقوق که به وارث منتقل می‌شود، از تاریخ مرگ مترجم سی سال است. حقوق مذکور در این ماده قابل انتقال به غیر است و انتقال‌گیرنده از نظر استفاده از این حقوق قائم مقام انتقال‌دهنده برای استفاده از بقیه مدت از این حق خواهد بود. ذکر نام مترجم در تمام موارد استفاده الزامی است.
کسانی که قانون ترجمه و تکثیر کتب، نشریات و آثار صوتی را زیر پا بگذارند، هم باید خسارت شاکی خصوصی را بپردازند و هم بین 3 ماه تا یک سال، محکوم به حبس می‌شوند.
در سال 1364 خورشیدی، قانون مطبوعات به تصویب مجلس رسید تا ضمانت اجرایی نقض حقوق مؤلفین را فراهم کند. در این قانون، مفهوم سرقت ادبی به این صورت تعریف شده است: «نسبت دادن عمدی تمام یا بخش قابل توجهی از آثار و نوشته‌های دیگران به خود یا غیر، ولو به صورت ترجمه».
در سال 1379 یک سری اصلاحات روی قانون مطبوعات صورت گرفت تا مؤلفان، هنرمندان و نویسندگان بتوانند خیلی بهتر و محکم‌تر به حق و حقوقشان برسند. در سال 1386، یک سری مجازات برای کسانی که در امور سمعی و بصری، فعالیت‌های غیرمجاز دارند تعیین شد.
فردی که این قانون را به نحوی زیر پا بگذارد، امکان حبس او از شصت و یک روز تا سه ماه وجود دارد و به پرداخت جزای نقدی بین یک میلیون تا ده میلیون ریال محکوم می‌شود.
در سال 1379 قانون دیگری با عنوان «قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای» در حوزه کپی رایت به تصویب رسید که حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای را تضمین می‌کند. بر اساس این قانون، حق نشر، عرضه، اجرا و بهره‌برداری مادی و معنوی از نرم افزارهای رایانه‌ای، به پدیدآورنده آنها تعلق دارد.
مواردی که بیان شد، نشان می‌دهد که در کشور ما هم تا حدودی حق کپی رایت وجود دارد؛ ولی هنوز لازم است که خیلی قوی در این زمینه کار شود و اقدامات جدی‌تر برای اجرای قانون کپی رایت صورت گیرد. کسی که این قانون را زیر پا بگذارد، هم باید خسارت شخص متضرر را جبران کند و امکان حبس از نود و یک روز تا شش ماه و جزای نقدی از ده میلیون تا پنجاه میلیون ریال هم برای او وجود دارد.
با حق کپی رایت و وضعیت اجرایی و قوانین مربوط به آن را در دنیا و ایران آشنا شدیم، در ادامه با مزایا و فلسفه اجرایی این قانون در سطح جهانی می پردازیم و ببینیم اجرای اینجور قوانین چه تبعات و چه مزایایی دارد.
مهم ترین آنها عبارتند از:
اما ارزشمندترین و شاید مهم ترین مزیت قانون حق کپی رایت این است که از حقوق مادی و معنوی افراد خلاق و هنرمند محافظت می‌شود و اجازه نمی‌دهد که تلاش و کوششی و زحماتی که برای به وجود آوردن آثار هنری صرف می‌کنند، به باد برود. در صورتی که حق کپی رایت نباشد، ارزش هنر و کار هنری از بین می‌رود و دیگر جایگاه و تَشَخُّصی برای خلاقیت باقی نمی‌ماند.
در گذشته که حق کپی رایت وجود نداشت و آثار هنری که توسط یک هنرمند تولید می شد و بعد به یک دلال کارهای هنری آن را روانه بازار می کرد و با نام خودش آن را می فروخت؛ ولی امروز با آمدن فناوری‌هایی جدید مثل بلاک چین نیز به کمک قانون کپی رایت آمده‌اند و به حفظ اصالت آثار هنری کمک می‌کنند.
وقتی که مجازات قانونی در کار نباشد، دلالی و فروش غیرقانونی آثار هنری به یک کار پر سود تبدیل می‌شود؛ چون بسیاری از مردم به هنر و اثر هنری علاقمند هستند ولی اکثرا دوست دارند که یک اثر هنری اصیل را با قیمت پایین تر از قیمت اصلی آن خریداری کنند. اینجاست که پای دلالان غیرقانونی آثار هنری به میان می‌آیند. آنها آثار هنری تقلبی را به جای اصل به فروش می‌رسانند و درآمد چشمگیری از این کار کسب می‌کنند.
قانون کپی رایت، با ایجاد و اعمال مجازات قانونی جلوی کارهای غیرقانونی در حوزه آثار هنری را می‌گیرد و به صنایع هنری، نظم و انضباط می‌بخشد. خلق یک اثر هنری یک کار ناخودآگاه و دشوار است و زمان و انرژی زیادی از هنرمند می‌گیرد و به همین خاطر لازم است که یک نهاد قانونی، از هنرمندان حمایت کند تا افراد خاطی با دلالی‌های غیرقانونی خود، دسترنج هنرمندان را نابود نکنند.
وقتی هنرمندان بدانند که قانون از آنها حمایت می‌کند و اجازه نمی‌دهد که حاصل تلاش شبانه‌روزی آنها پایمال و به نام افراد دیگر ثبت شود، بدون شک به آرامش بیشتری می‌رسند و می‌توانند در این فضای امن، کارهای بهتر و خلاقانه‌تری از خودشان ارائه دهند.
زمانی که پای قانون و حق کپی رایت در میان نباشد، هنرمند مطمئن نیست که اثر هنری که دارد خلق می‌کند، برای او نفع و حاصلی هم دارد یا اینکه به زیان او و نفع دیگران تمام می‌شود. اینجاست که چشمه خلاقیت او دچار اشکال می‌شود و از جوشش بازمی‌ایستد.
اما آیا در سوشال مدیا مثل اینستاگرام، تلگرام، یوتیوب و … نیز حق کپی رایت انجام می شود؟چه اقداماتی در آنها انجام شده است؟
در ادامه حق کپی رایت در سوشال های اصلی را بررسی می کنیم.
الگوریتم‌های هوش مصنوعی اینستاگرام بسیار پیشرفته هستند و به کمک این الگوریتم ها می‌تواند رعایت حق کپی رایت را تشخیص دهد. در این شبکه اجتماعی محبوب، کاربران هم می‌توانند عدم رعایت حق کپی رایت را به مدیران و کارشناسان گزارش دهند. به عنوان مثال اینستاگرام روی موسیقی‌هایی که کاربران، روی ویدیوها قرار می‌دهند خیلی حساس است و محتواهایی که این موضوع را رعایت نکنند، به سرعت شناسایی و حذف می‌کند.
بر خلاف اینستاگرام حق کپی رایت در تلگرام پیشرفت زیادی نداشته و روند رو به رشد و بهبود این وضعیت نیز، به کندی پیش می‌رود. البته تلگرام چندین و چند کانال دانلود فیلم که به صورت غیرقانونی، فیلم و سریال منتشر می کردند را فیلتر کرده ولی لازم است اقدامات خیلی بیشتر و گسترده‌تری در این زمینه صورت گیرد.
در بین رسانه‌های اجتماعی، یوتیوب بدون شک پیشرو و پرچمدار در زمینه رعایت حق کپی رایت به حساب می‌آید و با تمام قوا برای رعایت قوانین مربوط به کپی رایت تلاش می‌کند تا بتواند از این راه، جلوی ضایع شدن حق هنرمندان و تولید کنندگان محتوا و سازندگان فیلم و متضرر شدن آنها را بگیرد.
اگر شما محتوایی که در یوتیوب منتشر کنید و حتی بخشی از آن مجوز کپی رایت نداشته باشد، محتوای شما کامل حذف می‌گردد.
یوتیوب در تلاش است که قانون کپی رایت را در زمینه موسیقی هم رعایت شود. در صورتی که افراد مختلف، بفهمند که سایر کانال‌ها، بدون داشتن مجوز از آثار آنها استفاده کرده‌اند، می‌توانند به یوتیوب گزارش دهند و جلوی این کار گرفته می شود.
درست است که کشور ما هنوز به عضویت کنوانسیون برن یا موافقت‌نامه تریپس درنیامده؛ اما یک سری قوانین و مقررات در زمینه حق کپی رایت جود دارد.اگر اثر هنری یا ادبی به سرقت رفت، می‌توان از راههای قانونی برای جلوگیری از ضایع شدن حق هنرمند اقدامات لازم را انجام داد.
در سال‌های اخیر اقدامات بسیار خوب و مفیدی برای جلوگیری از سرقت ایده‌های نو صورت گرفته است. به عنوان مثال اگر یک ایده دارید می توانید با ثبت ایده خود به صورت قانونی، خیلی راحت از سرقت آن توسط افراد و سازمان‌های دیگر جلوگیری کنید.
به نظر شما اگر ایران به عضویت معاهدات جهانی در حوزه کپی رایت درآید، به نفع هنرمندان و نویسندگان کشورمان می شود و یا به ضرر آنها تمام می‌شود؟
به طور کلی، حق کپی رایت چه معضلات و مشکلات و یا نواقصی می‌تواند برای هنرمندان داشته باشد؟
از نگاه شما، قانون کپی رایت چه مزایایی دارد؟
لطفاً نظرها و تجربیات خود در زمینه حق کپی رایت را با ما و سایر همراهان در بخش دیدگاهها (زیر همین مقاله) در بخش دیدگاهها به اشتراک بگذارید.
